Dünyanın en zor iş kollarından biri olan yer altı kömür madenciliği içerisinde çeşitli riskleri ve bu risklerden kaynaklanan tehlikeleri kapsamaktadır. Basına en çok yansıyan maden kazalarından biri olan grizu sonucunda yaşanan felaketlerde çok büyük boyutlarda maddi ve manevi kayıplar yaşanmaktadır. Fakat göçük şeklinde kazalar yer altı madenciliğinde kazaların büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Metan gazı ve kömür tozu patlamaları ikinci planda kalmaktadır. Kömür tozunun kontrol altına alınması için alınan tüm önlemlere rağmen bazı durumlarda patlama kaçınılmaz olabilir. Yerde 0,012 mm kalınlığında bile biriken kömür tozu bir şekilde yerden kalkıp havada asılı kalırsa patlamaya neden olacaktır. Yer altı maden ocaklarında bulunan gazlar ve yarattığı tehlikeler aşağıdaki tabloda listelendiği gibidir.
Gazlar
Tehlikeler
Metan (CH4)
Patlama, yanma ve asfiksi (Boğulma)
Karbon monoksit (CO)
Asfiksi (Boğulma)
Hidrojen Sülfür (H2S)
Göz ve solunum yollarında iritasyon
Oksijen kıtlığı
Anoksi (Canlı hücrelerin oksijensiz kalma durumu)
Dizel motor dumanı
Solunum yollarında iritasyon, akciğer kanseri
Grizu, yer altı kömür ocaklarında görülen, büyük bir bölümü metan (CH4) gazından oluşan, havanın içerisinde bulunan oksijen ile karıştığı zaman en ufak kıvılcımla karşılaşması durumunda patlayan bir gaz karışımıdır. Metan gazı, bitkisel ve hayvansal fosiller gibi organik materyallerin yer altındaki yüksek statik ve dinamik basınçla uzun süre baskı altında kalması sonucu karbon moleküllerinin bozulması ile oluşmaktadır. Metan temel olarak kömür ve yan kayaç içerisinde çatlak, kırık ve gözeneklerde serbest olarak, çatlaklarda veya gözeneklerde yüzeye tutunmuş veya kömür içerisinde çözünmüş halde bulunmaktadır. Yer altı kömür ocakları üretim aşamasındayken, basınç altında bulunan bu gazlar serbest kalır ve üretimi tamamlanmış boşluklarda toplanır. Havalandırma yapılması amacıyla devamlı olarak ocağın içine hava gönderilmektedir. Böylece gönderilen taze havanın içerisinde bulunan oksijenle birleşen metan, grizu denen patlayıcı gazı meydana getirmiş olur. Ateşleme kaynağı olarak gereken patlama sebepleri çok çeşitlidir. Kıvılcım, yüksek sıcaklık, patlayıcı atılması, dizel lokomotiflerinin egzozundan çıkacak kıvılcım, sigara içilmesi, emniyet lambasına ait olan kızgın metal aksam, sert çakmak taşı parçalarına vurulan kazmanın kıvılcım çıkarması, ısınan matkap uçları, elektro statik deşarjlar, anti-grizu tertibatı olmayan motorlardan çıkabilecek kıvılcım belli başlı patlama sebepleri olarak tespit edilmiştir.
İsmail ŞİMŞEK 